منوی اصلی
نخل‌برداری در یزد
نخل‌برداری در یزد؛ آیینی باشکوه در سوگ امام حسین (ع)
نخل‌برداری یکی از آیین‌های سنتی و مذهبی برجسته در استان یزد است که به‌ویژه در ایام محرم و عاشورای حسینی با شکوه خاصی برگزار می‌شود. این مراسم، که ریشه‌ای عمیق در فرهنگ و اعتقادات مردم یزد دارد، به‌عنوان نمادی از تشییع پیکر مطهر امام حسین (ع) شناخته می‌شود و در فهرست آثار معنوی سازمان میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده است. در ادامه، به بررسی تاریخچه، ویژگی‌ها و اهمیت این آیین می‌پردازیم.
نخل‌برداری چیست؟
نخل‌برداری یا نخل‌گردانی آیینی است که در آن سازه‌ای چوبی به نام «نخل» که نمادی از تابوت امام حسین (ع) محسوب می‌شود، توسط عزاداران حمل و گردانده می‌شود. نخل ساختاری عظیم و مشبک است که با پارچه‌های سیاه و سبز پوشانده شده و با تزئیناتی مانند آینه، شمشیر، خنجر، شال‌های رنگارنگ و پولک آراسته می‌شود. این سازه معمولاً در حسینیه‌ها و مساجد نگهداری شده و در روزهای خاص محرم، به‌ویژه عاشورا، در میان جمع کثیری از مردم به حرکت درمی‌آید.
ویژگی‌های نخل در یزد
نخل‌های یزد به دلیل طراحی خاص و ابعاد بزرگشان شهرت دارند. این سازه‌ها معمولاً به شکل مکعب مستطیل با بام شیروانی‌مانند ساخته می‌شوند و دارای ۸ تا ۲۰ تیرچه و ۱۲ تا ۱۴ ستون چوبی هستند. وزن برخی از نخل‌های بزرگ، مانند نخل امیرچخماق، به چند تن می‌رسد و برای حمل آن‌ها به همکاری حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفر نیاز است. معروف‌ترین نخل‌های یزد در میدان‌های بعثت، امیرچخماق و امام تفت قرار دارند که هر یک قدمت و شکوه خاص خود را دارند.
تاریخچه نخل‌برداری در یزد
ریشه نخل‌برداری به دوران پیش از اسلام و آیین‌های سوگواری ساسانیان، به‌ویژه سوگ سیاوش، بازمی‌گردد. با رسمی شدن تشیع در دوره صفویه، این آیین به شکلی مذهبی و با تمرکز بر عزای امام حسین (ع) در ایران رواج یافت. یزد به دلیل تعدد نخل‌ها و اجرای باشکوه این مراسم، به‌عنوان یکی از مراکز اصلی نخل‌گردانی در ایران شناخته می‌شود. گفته می‌شود هیچ آبادی در یزد وجود ندارد که حداقل یک نخل در آن یافت نشود.
نخل امیرچخماق، با قدمتی حدود ۴۵۰ سال، قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین نخل جهان است که در سال ۱۳۹۶ پس از ۷۰ سال مرمت و دوباره به حرکت درآمد. این نخل به نام «نخل حیدری‌ها» نیز شناخته می‌شود و نمادی از آزادگی و عزاداری مردم یزد است.
مراحل اجرای مراسم نخل‌برداری
1. نخل‌آرایی: چند روز پیش از عاشورا (معمولاً از پنجم تا نهم محرم)، نخل با پارچه‌های سیاه و تزئینات مختلف آراسته می‌شود. این کار با همکاری اهالی محل و حتی در برخی موارد زرتشتیان یزد انجام می‌گیرد که نشان‌دهنده وحدت و همدلی میان اقشار مختلف است.
2. نخل‌گردانی: در روز عاشورا یا شهادت حضرت علی (ع)، نخل توسط عزاداران به دور حسینیه یا میدان گردانده می‌شود. این مراسم با سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و قربانی کردن گوسفند همراه است. هر پایه نخل به گروه خاصی از اهالی محل یا اصناف (مانند نجار، آهنگر یا قصاب) اختصاص دارد که این تقسیم کار موروثی است.
3. بازگشت به جایگاه: پس از اتمام مراسم، نخل به محل اصلی خود بازگردانده شده و تزئینات آن تا سال آینده در صندوقچه‌ای نگهداری می‌شود.
زمان و مکان برگزاری
زمان برگزاری نخل‌برداری در یزد بسته به محل متفاوت است:
- کوچه بیوک یزد: صبح عاشورا
- خیرآباد: یک ساعت پیش از ظهر عاشورا
- زارچ و اشکذر: ظهر یا عصر عاشورا
- تفت: عصر عاشورا تا غروب
این مراسم در بیش از ۲۰۰ نقطه از ۱۲ شهرستان استان یزد، از جمله تفت، مهریز، زارچ و میبد، برگزار می‌شود. حسینیه‌های معروفی مانند حسینیه شاه‌ولی تفت و حسینیه سفید اشکذر از مراکز اصلی این آیین هستند.
اهمیت فرهنگی و مذهبی
نخل‌برداری در یزد نه‌تنها آیینی مذهبی، بلکه نمادی از اتحاد و همبستگی اجتماعی است. این مراسم با حضور گسترده مردم، از جمله جوانان و نوجوانان، برگزار می‌شود و حتی گردشگران خارجی را برای تماشای این آیین باشکوه به یزد می‌کشاند. اعتقاد عمیق مردم یزد به این مراسم تا حدی است که برخی برای رفع حاجات خود به نخل متوسل می‌شوند .